Kiến cắt lá, hay còn gọi là kiến xén lá, là một nhóm côn trùng thuộc hai chi Atta và Acromyrmex, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới Trung và Nam Mỹ, Mexico, và miền nam Hoa Kỳ. Chúng nổi tiếng với tập tính độc đáo: trồng và thu hoạch nấm để làm thức ăn.
Đặc điểm của Kiến cắt lá
- Kiến cắt lá có kích thước trung bình so với các loài kiến khác; kiến chúa có kích thước lớn nhất từ 12-15 mm, kiến thợ từ 4-8 mm và kiến đực có kích thước nhỏ nhất từ 3-5 mm.
- Chúng thường có màu nâu hoặc đen. Một số loài có thể có màu vàng, đỏ hoặc cam. Màu sắc cơ thể có thể thay đổi tùy theo độ tuổi và vai trò trong tổ.
- Chúng có cơ thể thon dài, với đầu to và râu dài. Hàm của chúng sắc bén và được sử dụng để cắt lá.
1. Có khả năng cắt lá siêu việt
- Kiến cắt lá sở hữu hàm răng sắc bén cùng cơ thể khỏe mạnh, giúp chúng dễ dàng cắt xén những mảng lá lớn từ cây.
- Chúng có thể mang vật nặng gấp 20 lần cơ thể mình, cho phép chúng di chuyển những chiếc lá to lớn về tổ.
- Khả năng cắt lá điêu luyện là yếu tố then chốt giúp kiến cắt lá thành công trong việc trồng nấm.
2. Kỹ thuật trồng nấm độc đáo
- Thay vì ăn lá trực tiếp, kiến cắt lá sử dụng chúng làm thức ăn cho nấm.
- Chúng thu thập lá về tổ, cắt nhỏ và ủ trong môi trường đặc biệt để nuôi cấy nấm.
- Nấm này chính là nguồn dinh dưỡng chính cung cấp cho cả đàn kiến.
- Kỹ thuật trồng nấm độc đáo của kiến cắt lá là minh chứng cho sự thông minh và thích nghi tuyệt vời của loài côn trùng này.
3. Cấu trúc tổ chức xã hội phức tạp
- Kiến cắt lá sống theo bầy đàn với số lượng cá thể lên đến hàng triệu con.
- Mỗi tổ được chia thành nhiều tầng lớp với các chức năng riêng biệt:
- Kiến thợ: Chuyên cắt lá, thu hoạch nấm, chăm sóc ấu trùng và bảo vệ tổ.
- Kiến lính: Bảo vệ tổ khỏi kẻ thù.
- Kiến chúa: Sinh sản và duy trì đàn kiến.
- Cấu trúc tổ chức xã hội phức tạp giúp chúng có thể phối hợp nhịp nhàng và hiệu quả trong việc kiếm ăn, sinh sản và bảo vệ tổ.
4. Mối quan hệ cộng sinh với nấm
- Kiến cắt lá và nấm có mối quan hệ cộng sinh chặt chẽ và phụ thuộc lẫn nhau:
- Kiến cung cấp lá và môi trường sống cho nấm phát triển.
- Nấm cung cấp thức ăn cho kiến dưới dạng protein, vitamin và khoáng chất.
- Mối quan hệ cộng sinh này là một ví dụ điển hình về sự hợp tác chặt chẽ giữa các loài sinh vật trong hệ sinh thái.
Bên cạnh nấm, kiến cắt lá có thể ăn thêm
- Mật hoa: Một số loài kiến cắt lá bổ sung mật hoa vào chế độ ăn uống để có thêm năng lượng.
- Sâu bọ: Chúng cũng có thể săn bắt và ăn một số loài côn trùng nhỏ.
Vòng đời
Vòng đời của kiến cắt lá trải qua bốn giai đoạn chính: trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành.
Giai đoạn 1: Trứng
- Kiến chúa là con kiến cái duy nhất trong tổ có khả năng sinh sản.
- Trứng kiến cắt lá có kích thước nhỏ, màu trắng ngà và hình bầu dục.
- Sau khi đẻ, kiến chúa và kiến thợ sẽ cùng nhau chăm sóc trứng, đảm bảo điều kiện nhiệt độ và độ ẩm thích hợp cho quá trình phát triển.
- Giai đoạn trứng kéo dài từ 8 đến 15 ngày.
Giai đoạn 2: Ấu trùng
- Sau khi nở, trứng phát triển thành ấu trùng. Ấu trùng kiến cắt lá có màu trắng, mềm và không có chân.
- Ấu trùng được kiến thợ chăm sóc, cung cấp thức ăn là nấm và dịch tiết của kiến chúa.
- Trong giai đoạn này, ấu trùng trải qua nhiều lần lột xác để phát triển.
- Giai đoạn ấu trùng kéo dài từ 20 đến 30 ngày.
Giai đoạn 3: Nhộng
- Sau khi trải qua các lần lột xác cuối cùng, ấu trùng phát triển thành nhộng. Nhộng có màu trắng hoặc vàng nhạt và có hình dạng giống kiến trưởng thành.
- Giai đoạn nhộng là giai đoạn biến đổi hoàn toàn, khi cơ thể ấu trùng chuyển hóa thành kiến trưởng thành.
- Kiến thợ sẽ bảo vệ nhộng khỏi các tác nhân gây hại.
- Giai đoạn nhộng kéo dài từ 10 đến 15 ngày.
Giai đoạn 4: Trưởng thành
- Khi quá trình biến đổi hoàn tất, kiến trưởng thành chui ra khỏi nhộng.
- Kiến trưởng thành có kích thước to hơn ấu trùng và nhộng, với cơ thể hoàn chỉnh gồm đầu, ngực, bụng, chân và râu.
- Tùy thuộc vào giới tính, kiến trưởng thành sẽ đảm nhận các vai trò khác nhau trong tổ
- Kiến trưởng thành có thể sống từ vài tháng đến vài năm.
Lợi ích của kiến cắt lá
1. Kiểm soát quần thể cây cối
- Hoạt động cắt lá giúp kiểm soát sự phát triển quá mức của một số loài cây, ngăn chặn chúng cạnh tranh ánh sáng và dinh dưỡng với các loài cây khác.
- Việc loại bỏ lá già, sâu bệnh cũng góp phần thúc đẩy quá trình tái sinh của rừng.
2. Thúc đẩy sự phát triển của nấm
- Nấm được trồng bởi kiến đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng. Nấm giúp phân hủy xác bã thực vật, cung cấp dinh dưỡng cho đất và tạo môi trường sống cho nhiều loài sinh vật khác.
- Hoạt động trồng nấm của kiến cắt lá góp phần tăng cường sự đa dạng sinh học trong rừng.
3. Nguồn thức ăn cho động vật khác
- Chúng là nguồn thức ăn cho nhiều loài động vật ăn thịt như chim, thằn lằn, rắn và động vật có vú.
- Việc săn bắt kiến giúp kiểm soát số lượng của chúng và duy trì sự cân bằng sinh thái.
4. Lợi ích kinh tế
- Nấm được trồng bởi loài kiến này có thể được sử dụng để sản xuất thực phẩm chức năng, thuốc và các sản phẩm khác.
- Việc khai thác nấm một cách hợp lý có thể mang lại lợi ích kinh tế cho người dân địa phương.
Vai trò gây hại
1. Gây hại cho cây trồng
- Hoạt động cắt lá có thể gây thiệt hại đáng kể cho cây trồng, đặc biệt là các loại cây ăn quả như cam, chanh, bưởi, xoài,…
- Kiến cắt lá thường tấn công những tán lá xanh tốt, ảnh hưởng đến khả năng quang hợp và sinh trưởng của cây.
- Nếu không được kiểm soát, thiệt hại do loài kiến này gây ra có thể ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm thu hoạch.
2. Lây lan dịch bệnh
- Chúng có thể mang theo và lây lan một số loại nấm bệnh cho cây trồng.
- Ví dụ, nấm Atta sexpilosa được kiến cắt lá mang theo có thể gây ra bệnh thối rễ trên cây cam, chanh, bưởi.
- Bệnh do nấm tấn công có thể khiến cây cối chết dần, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.
3. Gây khó khăn trong sinh hoạt
- Kiến cắt lá thường xây dựng tổ dưới lòng đất, có thể gây sụt lún, nứt nẻ mặt đất, ảnh hưởng đến nhà cửa và công trình xây dựng.
- Kiến cắt lá cũng có thể xâm nhập vào nhà cửa, gây phiền toái cho sinh hoạt của con người.
- Vết cắn của kiến cắt lá tuy không nguy hiểm nhưng có thể gây đau và ngứa.
4. Gây mất cân bằng sinh thái
- Hoạt động cắt lá quá mức của kiến cắt lá có thể làm suy giảm sự đa dạng sinh học của rừng.
- Việc loại bỏ quá nhiều lá cây có thể ảnh hưởng đến môi trường sống của các loài động vật khác.
- Mất cân bằng sinh thái có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường.
